Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi tarihi izler taşıyor

Osmanlı padişahlarından Sultan 2. Bayezid'in torunu Gazi Hüsrev Bey tarafından 1537'de Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'da yaptırılan Gazi Hüsrev Bey Medresesi ve Kütüphanesi, Balkanlar'ın en eski kütüphanesi olarak biliniyor.

Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından 2018'de "Dünya Belleği" listesine alınan tarihi kütüphanede İslami ilimler başta olmak üzere doğa bilimleri, matematik, geometri, astronomi ve tıp gibi alanlarda el yazması eserler muhafaza ediliyor.

Bosna Hersek'te 1992-1995'teki savaştan nasibini alan kütüphane, çalışanlar tarafından canları pahasına korundu. Savaş döneminde kütüphane çalışanları, Sırpların kültürel değeri olan binaları hedef almasıyla özellikle el yazması eserleri korumaya aldı. Çalışanlar, eserlerin birçoğunu saldırıya hedef olmayacak yerlerde sakladı. Savaştan sonra da el yazma eserler, yeniden eski yerlerine konuldu.

Kütüphanede bulunan 100 bine yakın eserin 10 binden fazlası el yazması. Türkçe 9 ila 10 bin bireysel belgenin yer aldığı kütüphanede Doğu dillerinde yazılmış 21 bin, Avrupa dillerinde yazılmış 30 binden fazla kitap mevcut.

Osmanlı döneminden kalan vakfiyeler, Bosna Hersek'teki şehirlerin doğum belgesi niteliğinde

Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi Özel Derlemeler Koordinatörü Hamza Lavic, el yazması eserlerin kütüphanenin önemli kısmını oluşturduğunu söyledi.

Bosna Hersek İslam Birliği'nin kurulduğu 1882 yılından bu yana tutulan arşivlerin de kütüphanede bulunduğunu anlatan Lavic, şunları ifade etti:

"Bu arşiv, yalnızca Bosna Hersek İslam Birliği'nin değil genel olarak bölgedeki kurumların son 150 yıldaki tarihini incelemek için çok önemli bir kaynaktır. Osmanlı arşiv belgeleri ise Osmanlı yönetiminin 1463'te Bosna'ya gelişinden 1878 yılına kadar olan döneme ait yaklaşık 20 bin belgeyi içermektedir. Osmanlı arşivindeki önemli alt koleksiyonlardan biri, vakıfların kuruluş ve gelişimini anlatan yaklaşık 800 vakfiye belgesidir. Osmanlı vakfiyeleri, Bosna'daki şehirlerin sosyal ve kentsel gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Her vakfiye, bir şehrin doğum belgesi gibidir."

Lavic, dünyanın en büyük hekimlerinden Müslüman bilim adamı İbn-i Sina'nın El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) kitabının yorumlarını içeren kitabın da kütüphanede muhafaza edildiğini belirterek, "Bu eser, dönemin tüm tıbbi bilgilerini sistematik olarak derleyen 5 ciltten oluşmaktadır. Birçok nüshası bulunmaktadır ve özellikle bu eserin yorumları büyük ilgi çekmektedir." dedi.

Hamza Lavic, kütüphanedeki en eski eserin 1106 yılında İmam Gazali tarafından yazılan "İhyau-Ulumi'd-din" olduğunu söyledi.

1882'de vefat eden Fazıl Paşa Şerifoviç tarafından vakfedilen, 1849'da Dağıstanlı muhacir tarafından yazılan, renkli süslemeli Kur'an-ı Kerim'i de kütüphanede muhafaza ettiklerini dile getiren Lavic, "Bu mushaf, Bosna Hersek'in en önemli kültürel hazinelerinden biri kabul edilmektedir." ifadesini kullandı.